1. Strona główna
2. O zakładzie
3. Prof. J. Zaleski

Jerzy Zaleski urodził się 9 czerwca 1924 r. we Lwowie, w rodzinie inteligenckiej o dawnych tradycjach kresowych. Ojciec (Adolf), uczestnik walk w obronie Lwowa (1918) i wojny polsko-bolszewickiej (1920), był zawodowym, sztabowym oficerem WP w służbie czynnej. Matka (Maria), absolwentka seminarium nauczycielskiego, nie pracowała zawodowo; zajmowała się domem. Starszy brat (Tadeusz - ur. w 1921 r.) był elewem lwowskiego Korpusu Kadetów. 

Do września 1939 r. Jerzy Zaleski ukończył trzy klasy gimnazjum o kierunku humanistycznym. Po wybuchu wojny, wraz z ciałem nauczycielskim i kolegami szkolnymi, zgłosił się jako ochotnik do armii. Ich zbiorowa prośba została odrzucona, przyłączył się więc do pierwszego napotkanego pod Lwowem oddziału, jakim był dywizjon rozpoznawczy X Brygady Pancernej płk. S. Maczka. Cofali się na Brzeżany i Tarnopol, lecz po wejściu 17 września Armii Sowieckiej, skierowali się na południe. 20 września 1939 r. Zaleski wraz z wojskiem przekroczył granicę węgierską i został internowany w obozie żołnierskim w Vamosmikola.

W lutym 1940 zgłosił swój akces do specjalnego obozu młodzieżowego w Balatonzamardi, przeniesionego później do Balatonboglar, gdzie w tajnym gimnazjum polskim złożył 28 kwietnia 1942 r. egzamin dojrzałości. Korzystając z życzliwości władz węgierskich i odpowiednio podrobionych dokumentów, rozpoczął w tymże roku studia na wydziale filozoficznym uniwersytetu im. Piotra Pazmanya w Budapeszcie. Status studenta węgierskiej wyższej uczelni umożliwił mu pracę w konspiracji. Po zaprzysiężeniu, w latach 1942-1945, pełnił służbę wywiadowczą w szeregach Armii Krajowej (Grupa C wywiad poza granicami kraju) na obszarze Węgier, Jugosławii i Bułgarii. Do jego zadań należała penetracja i składanie meldunków z obserwacji lotnisk wojskowych i towarowych dworców kolejowych. Posługiwał się pseudonimem „Harry”. Jego dowódcą był Jerzy Rychlewski ps. „Drapacz”. Zaleski był dwukrotnie aresztowany. Szczęśliwa ucieczka z transportu do Mauthausen pozwoliła mu uniknąć losu więźnia tego obozu, gdzie znalazła się większość towarzyszy broni z jego oddziału. 

Wrócił do kraju, do Krakowa, w kwietniu 1945 r. Pod koniec tego roku raz jeszcze udał się na Węgry, by zdać końcowe egzaminy, dopełnić formalności związanych z finalizacją studiów i uzyskać absolutorium. Świadectwo (równoznaczne z polskim magisterium, której to formy dyplomu na Węgrzech nie znano) otrzymał z datą 6 lipca 1946 r. Po ponownym powrocie zamieszkał w Gliwicach.

Na wiosnę 1946 r. zacieśnił się krąg podejrzeń wokół jego związków z antykomunistycznym podziemiem i przynależnością do nielegalnych organizacji politycznych (WiN), co sprawiło, że zdecydował się opuścić Śląsk. Uznał za bezpieczniejsze przenieść się na drugi kraniec Polski i w połowie 1946 r. przyjechał do Trójmiasta. Tu podjął studia w Wyższej Szkole Handlu Morskiego w Gdyni (później przeniesionej do Sopotu), gdzie od września 1948 r. został zaangażowany jako asystent prof. Jana Moniaka w Zakładzie Geografii Gospodarczej. Z uczelni tej relegowano go pod koniec 1949 r. w wyniku zainicjowanej czystki ideologicznej. Przyczyniła się do tego jego postawa podczas wyborów w 1947 r., co pociągnęło za sobą krótkotrwałe aresztowanie go przez Urząd Bezpieczeństwa. Studia kontynuował w Poznaniu, gdzie w tamtejszej Wyższej Szkole Ekonomicznej otrzymał dyplom magistra ekonomii w dniu 7 grudnia 1950 r. Kierownikiem seminarium, w którym uczestniczył, był prof. Florian Barciński. 

W 1951 r. objął przejściowo zajęcia w Oficerskiej Szkole Marynarki Wojennej w Gdyni-Oksywiu, lecz gdy dotarła tam informacja o jego przeszłości, został z tej uczelni szybko zwolniony. Nie mogąc pracować naukowo, zatrudniał się dorywczo w różnych przedsiębiorstwach m.in. jako pracownik fizyczny (tragarz portowy, kierowca ciężarówki, trener piłki siatkowej itp.), a następnie jako urzędnik w wojewódzkim zarządzie gospodarki komunalnej w Gdańsku i dziennikarz w gdańskim oddziale redakcji „Słowa Powszechnego”. Po „odwilży” (październik 1956 r.) mógł wrócić do pracy naukowej i przyjął propozycję zatrudnienia w Instytucie Morskim w Gdańsku, w Zakładzie Ekonomiki Transportu Morskiego, kierowanym przez prof. Zygmunta Sójkę. Podjęta tematyka badawcza umożliwiła mu odbycie kilku podróży i rejsów szkoleniowych m. in. na morza: Bałtyckie, Północne, Norweskie, Śródziemne i Czarne, na Lewant, Zachodnią Afrykę i Wielkie Jeziora Amerykańskie. Wówczas poczęły się krystalizować jego dociekania naukowe związane z ekonomiczną i polityczną geografią morza. Dziedzina ta nie cieszyła się w Polsce szczególnym zainteresowaniem.

Od dnia 1 maja 1960 r. został ponownie zatrudniony w Katedrze Geografii WSE w Sopocie, początkowo w charakterze st. asystenta, później adiunkta. Na uczelni tej 17 lipca 1961 r.u uzyskał tytuł naukowy doktora nauk ekonomicznych na podstawie dysertacji z zakresu problematyki transportu morskiego i wymiany międzynarodowej drogą morską. Praca pt. „Import rud żelaza do Polski drogą morską” została wydana przez wydawnictwo Instytutu Morskiego w Gdańsku.  Wymogi formalne, zbieżne z jego kierunkiem badań, skłoniły go do uzupełnienia studiów geograficznych. Po odbyciu przewidzianych trybem eksternistycznych zajęć na Wydziale Geografii Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Gdańsku, uzyskał w dniu 12 grudnia 1963 r. dyplom magistra geografii. Stopień doktora habilitowanego nauk geograficznych otrzymał w dniu 16 czerwca 1966 r. na fakultecie biologii i nauk o Ziemi Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, po przedłożeniu rozprawy pt. „Wpływ przemian w gospodarce światowej na strukturę i kierunki międzynarodowych obrotów towarowych drogą morską”. Studium to zostało opublikowane w Wydawnictwie Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Sopocie. W tym czasie ukazał się jego pierwszy podręcznik akademicki za który otrzymał nagrodę I stopnia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego „Ogólna geografia transportu morskiego w zarysie” (Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1967, II wyd. 1978), opublikowany później w przekładzie niemieckim i rosyjskim w prestiżowych oficynach wydawniczych w Berlinie i w Moskwie. 

Od lutego 1966 r. do czerwca 1969 r. był równolegle zatrudniony jako kontraktowy kierownik Zakładu Geografii Ekonomicznej Instytutu Geografii (kierowanego przez prof. Rajmunda Galona) Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. W lutym 1967 r. objął kierownictwo Katedry Geografii Ekonomicznej w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Sopocie. Uległa ona likwidacji w 1970 r., kiedy WSE weszła w skład nowo powstałego Uniwersytetu Gdańskiego. Wówczas został kierownikiem Zakładu Geografii Ekonomicznej i Politycznej w Instytucie Geografii na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Gdańskiego. W roku 1971 r. przeszedł na Wydział Ekonomiki Transportu UG, początkowo jako docent, a po uzyskaniu nominacji na profesora tytularnego (14 listopada 1973 r.) jako profesor nadzwyczajny. 

W roku 1978 r. Profesor. Jerzy Zaleski zmienił uczelnię i objął stanowisko dyrektora Instytutu Turystyki i Rekreacji Akademii Wychowania Fizycznego w Gdańsku. Do Uniwersytetu Gdańskiego powrócił w październiku 1981 r., dzięki osiągnięciu przez siły demokratyczne wpływu na politykę personalną władz uczelni i zmianom, jakie nastąpiły po oczyszczeniu atmosfery, kiedy na czele Instytutu Geografii stanął z wyboru prof. Andrzej Rachocki. Jako kierownik Zakładu Geografii Ekonomicznej Morza na Wydziale Biologii, Geografii i Oceanologii UG pracował do września 1992 r. W latach 1985-1990 był jednocześnie zatrudniony na drugim, pełnym etacie w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Słupsku. Z dniem 1 października 1992 r. przeszedł na własną prośbę na wcześniejszą emeryturę, do czego uprawniał go status kombatanta i inwalidy wojennego. 

Profesor Jerzy Zaleski wykształcił 57 magistrów ekonomii i 48 magistrów geografii, promował 6 doktorów i był opiekunem naukowym 4 ukończonych przewodów habilitacyjnych. Był autorem recenzji 12 zewnętrznych rozpraw doktorskich i 7 przewodów habilitacyjnych. Zgłaszającym się magistrantom i doktorantom zwykł stawiać już na wstępie dość wysokie wymagania, toteż seminaria przez niego prowadzone nie były zbyt liczne; starał się preferować jakość, nie ilość. 

Napisał, był współautorem i/lub redaktorem naukowym 15 książek (studiów, podręczników, monografii), w większości wydanych przez Państwowe Wydawnictwo Naukowe w Warszawie i Zakład Narodowy im. Ossolińskich „Ossolineum” we Wrocławiu. Opublikował 67 artykułów i rozpraw w periodykach naukowych polskich i obcych, 113 recenzji, jak również kilkaset notatek, artykułów popularno-naukowych i esejów publicystycznych. W latach 1989-1991 był redaktorem naczelnym kwartalnika „Science for Peace” (Nauka dla Pokoju). Od 1996 r. był członkiem Komitetu Naukowego „Kwartalnika Geograficznego” w Gdańsku. 

Brał udział w wielu konferencjach naukowych w Polsce i za granicą, w tym w 22, na których wygłaszał referaty lub koreferaty programowe. Na czterech z nich otrzymał specjalne wyróżnienia (Oslo Norwegia, Wilhelmshaven Niemcy, Toronto Kanada, Seul Korea Południowa). 

W okresie aktywności zawodowej współpracował z różnymi organizacjami i pełnił odpowiedzialne funkcje w wielu stowarzyszeniach naukowych w kraju i za granicą takich jak: Commission on Marine Geography IGU (International Geographical Union), Professors World Peace Academy, Polskie Towarzystwo Geograficzne, Polskie Towarzystwo Nautologiczne, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Komitet Badań Morza Polskiej Akademii Nauk, Instytut Bałtycki, Instytut Morski, Liga Morska etc. 

W latach 1973-1988 odbył szereg podróży i przyjął wiele zaproszeń utrzymując kontakt i współpracując z naukowymi ośrodkami zagranicznymi, w tym w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Finlandii, Szwecji, Norwegii, Francji, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych i Korei Południowej. Jako visiting professor wykładał w Niemczech (również w b. NRD), w Szwecji, Finlandii i Kanadzie. 

Jerzy Zaleski zawsze udzielał się społecznie pełniąc różne funkcje (np. w sekcji nauk i szkół wyższych Związku Nauczycielstwa Polskiego, w Akademickim Związku Sportowym), brał również aktywny udział w wydarzeniach politycznych, jakie miały miejsce w kraju. W latach 1980-1981 należał do centralnej grupy ekspertów i doradców Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”; w czasie stanu wojennego po 13 grudnia 1981 r. (uniknąwszy internowania ze względu na stan zdrowia) był inwigilowany i represjonowany. Miało to związek m.in. z jego działalnością w kręgach opozycji demokratycznej, a zwłaszcza w tajnym Klubie Myśli Politycznej im. Konstytucji 3 Maja (później im. Lecha Bądkowskiego), gdzie pełnił funkcję wiceprzewodniczącego zarządu, jak również z udziałem w strajku na Uniwersytecie Gdańskim i zbieraniem podpisów pod protestem przeciw stanowi wojennemu. Z początkiem 1991 r. ówczesny minister spraw zagranicznych prof. Krzysztof Skubiszewski zaproponował mu objęcie stanowiska ambasadora Rzeczpospolitej Polskiej w Budapeszcie uznając, że mógłby być pożyteczny z uwagi na znajomość języka węgierskiego, historii tego kraju, jego kultury i gospodarki, jak również ze względu na znane mu poglądy polityczne Profesora. Godności wiążącej się z tym stanowiskiem Jerzy Zaleski z żalem nie przyjął, gdyż właśnie w tym czasie polska dyplomacja angażowała się energicznie w związki z tzw. grupą pentagonale, ogniskując swą inicjatywę polityczną na południe. Jako przedstawiciel Rządu R.P. byłby zobligowany do współdziałania w tym kierunku. Stałoby to w sprzeczności z jego punktem widzenia i prezentowaną przez niego ideą Europy Bałtyckiej. Objął natomiast honorową funkcję przewodniczącego Centralnej Rady Programowej Ligi Morskiej, przyczyniając się do opracowania obszernego memoriału skierowanego do Sejmu i Rządu o potrzebie zwrócenia baczniejszej uwagi na strategiczną doktrynę polskiej koncepcji politycznej i gospodarczej, wiążącej się ściśle z naszą obecnością nad Bałtykiem. Taka była geneza wprowadzenia przez niego przed laty do terminologii naukowej, geograficznej i politycznej, pojęcia Europy Bałtyckiej. Uważał zawsze, że Polska powinna odegrać ważną rolę architekta subregionalnej wspólnoty wokółbałtyckiej, wykorzystując swe położenie, potencjał surowcowy i demograficzny, a tym samym swe atuty na arenie międzynarodowej. 

Zainteresowania naukowe Jerzego Zaleskiego skupiły się od początku badań wokół problemów geografii ekonomicznej i społecznej (geografia człowieka), ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień związanych z morzem, zwłaszcza struktur przestrzennych regionów nadmorskich i roli gospodarki morskiej w kształtowaniu regionalnego i międzynarodowego podziału pracy. Spowodowało to też zwrócenie uwagi na zjawiska geopolityczne, a w tym – w pierwszym rzędzie – na problemy naszego najbliższego, naturalnego sąsiedztwa, tzn. regionu bałtyckiego. Poświęcił temu kilkanaście rozpraw naukowych, wiele artykułów publicystycznych, wykładów i pogadanek. W jego publicystyce nie brak też podejmowanych tematów i zagadnień bieżących, z czego niemała część ukazywała się (w okresie politycznego zniewolenia) w tzw. „drugim obiegu” wydawanym przez podziemie edytorskie, podpisywana pseudonimem „Bohdan Saryusz”. Przez długi czas współpracował z katolickimi i prawicowymi periodykami społeczno-politycznymi. 

Od 1951 r. był żonaty z Krystyną, z domu Gawenda. Dzieci Profesora: syn Tadeusz (ur. 1953) i córka Irena (ur. 1957) są absolwentami Uniwersytetu Gdańskiego. Tadeusz jest doktorem nauk fizycznych, Irena magistrem skandynawistyki. 

Profesor Jerzy Zaleski kierował się w życiu dewizą: „Jeśli masz cel, w który wierzysz, dąż do jego osiągnięcia bez względu na okoliczności. Dbaj o szacunek dla samego siebie. Nie jest najważniejsze czy wygrałeś, ważne – jak walczyłeś.” Nigdy się temu nie sprzeniewierzył. Profesor Jerzy Zaleski zmarł 28 maja 2001 r.