Z przedmowy:

W Europie pojawiają się nowe relacje między ośrodkami władzy i wpływów, zmianie ulega lokalizacja centrów i peryferii. Ten szczególny w historii moment sprzyja rozwojowi formacji ponad- i transnarodowych i pozwala w nowym świetle ujrzeć procesy integracyjne w Europie na przełomie XX i XXI wieku. Odbywają się one poprzez intensywny rozwój sieci powiązań w dziedzinie polityki, gospodarki, kultury, ochrony środowiska.

Procesy integracyjne, przenikające współcześnie wszystkie dziedziny życia społecznego, przekraczają granice polityczne i insytytucjonalne. Współpraca transgraniczna, obejmująca obszary rozdzielone granicą lądową, stanowiące temat badawczy wielu prac geograficznych, została po raz pierwszy w prezentowanej pracy rozszerzona i odnosi się również do kooperacji obszarów rozdzielonych granicą morską. Przedstawione zostały warunki i czynniki stymulujące tę współpracę i model rozwoju nadmorskich regionów współpracy trangranicznej.

Współczesne regiony nadmorskie, które w wielu wypadkach stanowią graniczne kresy kraju, mogą stać się miejscem stałych i bezpośrednich kontaktów państwa i społeczności lokalnych z partnerami zamieszkującymi obszary położone po drugiej stronie morza. Dostęp do morza w życiu narodów i państw zawsze odgrywał bardzo ważną rolę. Regiony nadmorskie odznaczały się zwykle podwyższoną aktywnością gospodarczą i szybszym postępem cywilizacyjnym.

Europę Bałtycką należy uznać za jeden z wielu nowych, formujących się regionów na mapie Zjednoczonej Europy. Region ten cechuje się wielkim potencjałem politycznym i gospodarczym. Zachodzące tu zjawiska można przyjąć za najbardziej charakterystyczne dla tworzących się nowych- formalnych i nieformalnych - struktur integracji i współpracy. Jeszcze kilka lat temu Europa Bałtycka postrzegana była wyłącznie jako idea, wizja odległej przyszłości. Fakty przemówiły za tą ideą. Współpraca bałtycka może odegrać ważną rolę w przygotowaniu rozszerzenia Unii Europejskiej na wschód. Jednak dalszy rozwój regionu zależy od tego, czy zdoła wypracować wspólną tożsamość i politykę gospodarczą (Kurjata, 1999, s. 34).

Rozwój regionu zależy od wielu czynników. Jednym z nich jest morska współpraca transgraniczna inicjowana i rozwijana nie tylko w wyniku decyzji na szczeblu państwowym, lecz również w wyniku dążeń oddolnych. Oznacza to stopniowe kształtowanie się współzależności i partnerstwa na wszystkich poziomach.

Dopóki będą istniały stabilne warunki rozwoju politycznego i gospodarczego w Europie, postępować będzie ewolucja współpracy bałtyckiej w kierunku tworzenia funkcjonalnego kompleksu, który w perspektywie będzie mógł przekształcić się w nowy biegun europejskiej aktywności gospodarczej i kulturalnej. Zacieśnianie współpracy Polski z partnerami bałtyckimi może stanowić w sposób decydujący o kształcie i losach wspólnoty bałtyckiej, która dla Polski stanowi wielkie wyzwanie. (...)

Od autora:

Inspiracją do podjęcia badań na przestrzennymi wymiarami struktur i aktywnością społeczeństwa obywatelskiego stała się dla mnie praca P. Ogrodzińskiego, "Pięć tekstów o społeczeństwie obywatelskim" wydana w 1991 r. Wprawdzie od jej wydania minęło już piętnaście lat, jednak nie tylko nie straciła na aktualności, lecz wręcz przeciwnie, zagadnienia zawiązane z budową i aktywnością społeczeństwa obywatelskiego stale zyskują na znaczeniu, w Polsce i w ujęciu globalnym. W czasie, który minął od jej wydania, w polskiej literaturze przedmiotu pojawiło się wiele fundamentalnych prac opisujących społeczeństwo obywatelskie (Michalski 1994; Szacki 1997; Bokajło, Dziubka 2001; Górski 2003; Pietrzyk-Reeves 2004), jednak aspekt przestrzenny zróżnicowania struktur społeczeństwa obywatelskiego i jego aktywności na poziomie kraju nie został w żadnej z nich przedstawiony. Tymczasem proces kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego pełni kluczową rolę z punktu widzenia stabilizacji systemu demokratycznego w każdym państwie, a w dodatku jest szczególnie interesujący w przypadku kraju wychodzącego z systemu władzy monopartyjnej, tak jak ma to miejsce w Polsce. Proces ten, jak każdy z procesów społecznych wprowadzających fundamentalne zmiany, wymaga zaistnienia odpowiednich warunków politycznych, instytucjonalnych oraz ekonomicznych, ale przede wszystkim wymaga czasu. Tak więc poznanie przestrzennych wymiarów kształtowania się struktur społeczeństwa obywatelskiego w Polsce, stwarzające możliwość praktycznego wykorzystania badań geograficznych (Parysek 2004, s. 120), stało się w pełni możliwe dopiero po upływie kilku, czy wręcz kilkunastu lat od formalnej zmiany systemu politycznego w Polsce oraz po wprowadzeniu reformy samorządowej. Ta ostatnia, początkowo w niewielkim stopniu oddając realną władzę w ręce samorządów, stworzyła jednak po raz pierwszy warunki do rozwoju aktywności społeczeństw lokalnych oraz kształtowania się społeczeństwa obywatelskeigo.

Badanie struktur i aktywności społeczeństwa obywatelskiego w Polsce mieści się w głównym nurcie nauk społecznych, z dorobku których geografia często korzysta (Lisowski 2004, s. 74), jednak badanie przestrzennych aspektów tych struktur i aktywności społecznej w pełni sytuuje się w szerokim spektrum badań geograficznych (Czyż 2004, s. 86), na pograniczu geografii społecznej i politycznej. Uczestnicząc w licznych dyskusjach prowadzonych w gremiach naukowych dosyć często spotykałem się z podejmowaniem tego tematu przez politologów i socjologów, którzy w swoich badaniach niestety najczęściej pomijają aspekt przestrzenny. Zachęciło mnie to do podjęcia tematyki społecznej w prowadzonych badaniach. W ich efekcie powstały prace poświęcone przestrzennym aspektom władzy i systemu demokratycznego w Polsce i w Europie, co skłoniło mnie do poświęcenia kolejnej pracy również przestrzennym aspektom procesów społecznych. Samo zagadnienie kształtowania się aktywności społecznej i społeczeństwa obywatelskiego, a zwłaszcza jego przestrzennych wymiarów, wydaje się niekiedy przerastać możliwości badawcze, zwłaszcza pojedynczych osób, tym bardziej, że czas opracowania i publikacji wyników badań nie nadążają za tempem zachodzących w społeczeństwie zmian. Uznałem jednak, iż właśnie zachodzący proces kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego oraz zmian jego aktywności wymaga opisu jego przestrzennych wymiarów dla ukazania kształtujących się tendencji zmian oraz czynników, które na nie wpływają. Dla realizacji podjętych badań konieczne stało się przyjęcie pewnych ograniczeń, zarówno w zakresie rzeczowym jak i czasowym, co pociągnęło za sobą szereg problemów metodologicznych i utrudniło, w niektórych przypadkach, spełnienie wszystkich standardów postępowania badawczego. (...)

Ze wstępu:

U podstaw zainteresowania tematem wpływu procesu transformacji społeczno-ustrojowej na przemiany sytuacji zdrowotnej w europejskich krajach postkomunistycznych legło przekonanie o konieczności wychodzenia naprzeciw w badaniach geograficznych wyzwaniom, jakie stwarza ulegająca dynamicznym zmianom rzeczywistość. Wprawdzie, jak stwierdza Z. Chojnicki (2007), rzeczywistość nie jest kategorią wyznaczoną przez ramy czasowe, lecz z uwagi na konieczność nadania jej waloru operacyjności, wynikających z potrzeb niniejszego opracowania, jako ramy czasowe przyjęto okres od 1990 do 2003, co zostało uzasadnione w dalszej części opracowania.

Niniejsze opracowanie można usytuować w obrębie geografii ludności, a dokładniej w geografii medycznej. Wprawdzie geografia ludności w Polsce należy do dyscyplin geograficznych o dawnych tradycjach badawczych i znaczącym dorobku naukowym (por. S. Liszewski (red.), 1994; W. Maik, 2005), lecz geografia medyczna w naszym kraju ma krótszą tradycję i daleko mniejszy dorobek (por. T. Michalski, 1999). Tym niemniej konieczność prowadzenia badań z zakresu geografii medycznej jest dostrzegana. Z. Chojnicki (1996, 1999) podaje, że badania zróżnicowania regionalnego poziomu zdrowotności oraz usług ochrony zdrowia są jednymi z najbardziej interesujących problemów geograficzno-społecznych.

Zasadniczym celem niniejszego opracowania jest budowa modelu wyjaśniającego zróżnicowanie w czasie i przestrzeni sytuacji zdrowotnej ludności europejskich krajów postkomunistycznych. Ze względu na samą naturę zdrowia jako procesu podlegającemu badaniu, mając na względzie dostępność i jakość materiałów statystycznych oraz biorąc pod uwagę ograniczenia powodowane przez użyte metody statystyczne – uznano, że model wyjaśniający powinien być uzupełniony o bardziej szczegółowe modele opisowe dotyczące wybranych aspektów sytuacji demograficznej i zdrowotnej w ujęciu dynamicznym. Stąd celem drugorzędnym jest budowa jednego modelu opisowego sytuacji demograficznej i pięciu sytuacji zdrowotnej (…).